Uskršnja priča o Mariji Magdaleni

Tamara Ognjević, istoričarka umetnosti


Ko je zaista bila žena koju je vaskrsli Gospod jedne nedelje u svanuće upitao: zašto plačeš, Marijo? Prva je ofarbala i darovala crveno jaje jednom rimskom caru, uz reči „Hristos vaskrse!“, i time utemeljila dve reči koje čine okosnicu hrišćanske vere u celini.


Đoto di Bondone, Marija Magdalena i Isus, Magdalenina kapela u Asiziju, 1320

U religioznoj umetnosti Istoka vrlo se retko sreće lik Marije iz Magdale, istorijske ličnosti čiju posebnu ulogu u životu i stradanju Hristovom dosledno svedoče i sinoptička jevanđelja, ona po Mateju, Marku i Luki, tako nazvana zato što izlažu Isusov život i učenje iz zajedničke perspektive.
U pravoslavnoj ikonografiji pod raspećem ima mesta samo za Bogomajku i najmilijeg učenika, apostola Jovana Bogoslova. Retke su u našim hramovima i mironosice, poput onih iz Mileševe, po pravilu se slikaju kao uplašene žene koje sreću arhanđela Gavrila na Hristovom grobu. Pravoslavlje obično prikazuje vaskrsenje slikom silaska Gospoda u Ad, gde pobeđuje smrt i oslobađa njene prve zatočnike, Adama i Evu.



NEPROMIŠLJENA PROPOVED

Marija iz Magdale, žena koju je Hristos iscelio od sedam zlih duhova, nepokolebljiva sledbenica njegovog učenja, nezastrašena užasom poniženja i stradanja svog učitelja kojem je na Golgoti prisustvovala, spremna da pre svanuća u Vaskršnju nedelju sama krene do njegovog groba i pomaže mu telo, očevidno nije previše okupirala srednjovekovne dogmate i freskopisce hrišćanskog Istoka.
Njena „slava“ na Zapadu plod je jedne nepromišljene propovedi pape Grgura Velikog iz 591. godine. On je sve biblijske Marije, sa izuzetkom Bogomajke, identifikovao kao istu ličnost, odnosno bludnu preljubnicu koju je Isus spasao zverskog kamenovanja. Tako je stvorena uzbudljiva antiheroina koja će raspaljivati i maštu običnog čoveka, ali i vrhunskih slikara, kakvi su bili Donatelo, Leonardo i Rafael. I koja će u naše vreme inspirisati romane kao što su „Sveta krv i sveti gral“, „Žena s posudom od alabastera“, „Otkrovenje templara“ ili „Da Vinčijev kod“.
Mariju iz Magdale istočna crkva naziva i ravnoapostolnom (jednakom apostolima), ali za nju se vezuje i legenda iz 13. veka po kojoj je baš ona pokrstila Gale, pominje se i kao pramajka francuske dinastije Merovinga, a danas je vide kao feminističku ikonu, suprugu Isusovu i majku njegovog deteta.
Novija otkrića takozvanih gnostičkih jevanđelja, a posebno jevanđelja po Mariji (Magdaleni), Filipu i Tomi, zanimljivih ali još nedovoljno proučenih spisa iz 1. veka, unela su još veću pometnju. Sve u duhu senzacionalizma svojstvenog savremenoj epohi.


Ambrođo Lorencati, Marija Magdalena, Sijena, 1314.

ŽENE JAČE OD APOSTOLA
Iako je papa Jovan Pavle II 1988. godine posebno naglasio da Magdalenu ne treba identifikovati sa bludnicom iz Jevanđelja po Luki, jer je ona „apostol nad apostolima“, kao i da je „najjači test vere pokazao da su žene jače od apostola“, vekovno podgrevanje mašte grehu sklonog čoveka, i danas najradije ovu zagonetnu ženu vidi otelotvorenu kroz zanosnu Moniku Beluči u Gibsonovom „Stradanju Isusovom“.
Ko je u stvari mironosica u crvenoj haljini sa tamnozelenim ogrtačem sa malobrojnih istočnih fresaka i ikona, ili raskošna, provokativna crvenokosa zavodnica sa Ticijanovih slika?
Marija iz Magdale jedina je ženska ličnost u Novom zavetu koju jevanđelisti određuju mestom njenog rođenja. Nekad bogati grad na obali Tiberijskog jezera danas je najvećim delom potonuo u vodu po kojoj je Hrist hodao. U mulju antičkog brodogradilišta otkriven je 1986. ribarski čamac iz prvog veka i metaforično proglašen Isusovim.
Novi zavet pominje Marijino ime čak 13 puta, a da pri tom ne kaže ništa o njenim godinama, životu ili izgledu. Jevanđelista Luka je navodi kao jednu od žena koje iz svojih sredstava pomažu Hrista i apostole, što bi značilo da je bila samostalna i bogata.
Svakako i odlučna. Pratila je svog iscelitelja diljem Judeje i Galileje, hrabro se s njim popela na Golgotu i u cik zore izašla na njegov grob pod rimskom stražom.



PRVA OBJAVA VASKRSENJA
Iako je upravo ona objavila vaskrslog Hrista rečima „Videla sam Gospoda!“, i time započela novu eru, Marija, nakon ovih sudbonosnih događaja, nestaje kao akter jevanđeoskih tekstova.
Istorija hrišćanske crkve govori o njenom neumornom misionarskom radu na tlu Rimske imperije, pa i prijemu kod imperatora Tiberija, što takođe posredno ukazuje na Marijin visok društveni status. Marija daruje rimskom caru crveno vaskršnje jaje i time prva uvodi praksu farbanje jaja kao jedinstvenog simbola ovog najvećeg hrišćanskog praznika. Pozdravlja ga sa „Hristos vaskrse!“ i time utemeljuje dve reči koje čine okosnicu vere u celini, jednu vrstu legitimacije istinitog hrišćanina.
Prema crkvenom predanju, povukla se iz Rima u Efes, gde je s Jovanom Bogoslovom napisala prvih 20 poglavlja njegovog jevanđelja, što opet posredno ukazuje da je bila obrazovana žena.
U Efesu se u dubokoj starosti upokojila 22. jula po starom, 4. avgusta po novom kalendaru, neznane godine. Za pravoslavne je to praznik Blaga Marija.
Njeni zemni ostaci su u 9. veku preneseni u carigradsku crkvu Svetog Lazara, a potom, 1204, nakon krstaških osvajanja, u Lateransku baziliku u Rimu, gde je i danas deo Marijinih moštiju. Drugi deo se čuva nadomak Marselja u monumentalnoj crkvi njenog imena, koju je podigao Karlo Anžujski, bliski rođak srpske kraljice Jelene i ratni saveznik njenog muža Uroša I Nemanjića.
Na prekrasnoj dečanskoj fresci iz 14. veka, kraj nogu vaskrslog Hrista ponizno kleči Marija iz Magdale. Njena duboka i istinska vera u Gospoda bila je samom Spasitelju sasvim dovoljna da baš njoj prvoj objavi svoj trijumf nad smrću.